انواع فرش دستباف را چگونه تشخیص دهیم؟

گرچه فرش کلمه ای عربی است اما در فارسی کاربرد فراوانی داشته و انواع زیرانداز در ابعاد گوناگون را شامل می شود. فرش دستباف از دیرباز مهمان خانه ایرانیان بوده است، به طوری که گزنفون، تاریخ نگار یونانی در 4 قرن قبل از میلاد به استفاده ایرانی ها از قالیچه به عنوان بستری نرم اشاره کرده است. در دوره ساسانیان فرش ایرانی یک کالای صادراتی به کشور چین بوده است.  قالی پازیریک قدیمی‌ترین قالی کشف شده جهانیان است که در دره پازیریک در 80 کیلومتری مغولستان یافت شده و نقوش اصیل هخامنشی بر روی آن دیده می شود. در واقع ایرانیان از اولین ملت هایی بودند که ذوق و هنرشان را در بافت فرش به کار گرفته و انواع فرش دستباف را به بازارهای داخلی و خارجی عرضه کردند.

بافت فرش کلاسیک ایرانی از دوره صفویه و در شهرهای گوناگونی همچون تبریز، اصفهان، کاشان، مشهد، کرمان، یزد، قره باغ و … آغاز شده و در دوره قاجار صادرات آن توسعه پیدا نمود به گونه ای که ایران تبدیل به بزرگترین صادرکننده انواع فرش دستباف شد.

انواع فرش دستباف از لحاظ مواد مصرفی

به طور کلی فرش دستباف منسوجی است که دارای تار، پود و پرز می باشد، به گونه ای که پرزها دور تارها گره زده شده باشند. فرش دستباف را می توان بر اساس جنس به کار رفته در بافت آنها به 5 گروه اصلی تقسیم کرد:

1. فرش پشمی: تار و پود این فرش از پنبه و پرز آن از پشم می باشد، البته عشار پشم را جایگزین پنبه می کنند.
2. فرش تمام ابریشم: در این فرش‌ها پرز و چله از جنس ابریشم است.
3. فرش گل ابریشم: اغلب از چله ابریشمی برای آنها استفاده شده و در نقش ها و دور حاشیه ها نیز ابریشم جای پرز پشمی را می گیرد.
4. فرش کف ابریشم: در این دسته از فرش ها پرز پشمی جایگزین پرز ابریشمی می شود.
5. فرش سوف: در زمینه آنها پود ضخیم و نازک بکار گرفته شده و نقش گل و بوته‌های آن پرزدار می باشد.

انواع فرش دستباف بر اساس اندازه و ابعاد

 قالی

قالی ایرانی مهمترین دستباف ایرانی است که شهرت آن ابعاد جهانی داشته و از جمله مهمترین کالاهای صادراتی ایران به شمار می رود. قالی ها در اندازه های ۳×۲ متر، 3.5×2.5 متر، ۴×۳ متر،۴×۶ متر بافته می شوند و به طور کلی شامل چهار زیرمجموعه هستند:

قالی های کوچک که در ابعاد 3×2 یا 3.5×2.3 متر بافته می شوند.

قالی متوسط که در ابعاد 4×3 یا 2.8×2.8 متر بافته می شوند.

قالی بزرگ که در ابعاد 4.5×3.5 یا 4.8×3.7 متر بافته می شوند.

قالی بسیار بزرگ که در ابعاد 5×4 یا 6×4 متر و بالاتر بافته می شوند.

 قالیچه

قالیچه ها در ابعادی همچون 2.20×1.40 یا 2.5×1.5 متر بافته شده و معمولا مساحت آنها کمتر از 4 مترمربع می باشد. قالیچه های با ابعاد 2.20×1.40 را سجاده ای یا دو ذرعی نیز می گویند و به قالیچه های 2.5×1.5 متر نیز در صورتی که ریزباف باشند، پرده‌ای گفته می شود.

 کلّگی

این دسته از فرش‌های دستباف عرض و درازی کمتری به نسبت قالی‌ها دارند و ابعاد آنها نیز اغلب 3×1.5، 3×1.7 یا 3.7×2 متر می باشد.

 کناره

کناره برای مفروش کردن راهروها و راه پله ها مورد استفاده قرار می گیرد، پهنای آن بین 0.5 تا 1.7 متر قرار داشته و طول آنها از 3 تا 10 متر متغیر است. در موارد معدودی ممکن است طول آنها تا 15 متر یا بیشتر نیز برسید.

 ذرع و نیم و ذرع چارک

ذرع و نیم به فرش هایی گفته می شود که ابعادشان 1.5×1.40 و یا 1.60×1.10 باشد. به فرش های دارای ابعاد 1.30×0.80 نیز ذرع و چارک می گویند.

پشتی

قالیچه هایی هستند که مساحت آنها از 1 متر مربع کمتر بوده و اندازه معمول آنها 0.9×0.6 متر است.

 پادری

قالیچه های کوچکی هستند که به اندازه پاگرد درها بافته می شوند.

انواع فرش دستباف بر اساس تعداد گره در واحد سطح

فرش ها را بر اساس تعداد گره های آنها نیز تقسیم بندی می کنند. تعداد گره ها بر حسب نوع بافت فرش متفاوت است، مثلا در فرش های ایلیاتی تعداد آنها کمتر بوده و در فرش های شهری گاه تا یک میلیون گره در واحد متر مربع نیز می رسد. در این تقسیم بندی فرش ها در 7 گروه جای می گیرند: (واحد در نظر گرفته شده دسی متر مربع می باشد)

1. درشت بافت با ۳۶۰ تا ۵۰۰ گره
2. نیمه درشت بافت با ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ گره
3. بافت متوسط با ۱۰۰۰۰ تا ۲۰۰۰ گره
4. نیمه ظریف با ۲۰۰۰ تا ۳۲۵۰ گره
5. ظریف با ۳۲۵۰ تا ۵۰۰۰ گره
6. فوق‌العاده ظریف با ۵۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰ گره
7. فرش های استثنایی با ریشه ابریشم با بیش از ۱۰۰۰۰ گره

امیدواریم با مطالعه این راهنما توانسته باشید به شناختی کلی از انواع فرش دستباف ایرانی دست پیدا کرده و آنها را از یکدیگر تشخیص دهید.