فرش ایرانی شهرت جهانی دارد و این به تاریخچه فرش دستبافت ایرانی برمی‌گردد. فرش یا به عبارت بهتر قالی نه تنها یکی از صنایع دستی برتر ایران، بلکه برای قرن‌ها محلی برای تجلی فرهنگ، سنت و طبع لطیف و هنردوست ایرانیان بوده است. تا همین اواخر که اولین کارخانه فرش ماشینی در دهه 1350 شمسی در کاشان افتتاح شد و برای اولین بار فرش ماشینی کاشان وارد خانه ها و منازل ایرانیان بود. نبود پیشینه بافت فرش در ایران به 25 قرن قبل باز می گردد، این را کشف پازیریک در سال 1328 توسط یک باستان شناس روس به عنوان قدیمی ترین فرش ایرانی مشخص کرد.
در این دوران طولانی هنرمندان خوش ذوق در شهرهایی چون تبریز، کاشان، مشهد، کرمان، یزد، اصفهان و … پیشتازان بافت فرش ایرانی بوده اند. اما فرش کاشان از جمله محبوب ترین فرش های ایرانی است، آشنایی با تاریخچه فرش کاشان برای ما جالب بود، این مطلب را آماده کردیم چون دوست داشتیم شما را نیز با تاریخچه فرش کاشان آشنا کنیم.
تاریخچه فرش کاشان
کاشان از جمله شهرهای کویری ایران است که در جنوب دریاچه قم و کویر نمک آن واقع شده است. کویری بودن این شهرها را می توان از بادگیرها، اندرونی ها، آب انبار ها، دالان های سرپوشیده و حیاط های پایین تر از سطح زمین متوجه شد. درباره نحوه ساخته شدن این شهر اطلاعات دقیقی در دست نیست، اما توصیف آن در سفرنامه ی جهانگردانی که به ایران پا گذاشته اند، موجود است. بر اساس متون تاریخی و گفته های جهانگردان، کاشان در گذشته در عرصه تولید و بافت پارچه‌های گرانبها شهرت داشته است. انواع پارچه، منسوجات گلابتون، انواع مخمل، انواع اطلس دوزی ها و … از جمله بافته های هنرمندان کاشانی بوده اند که تحت عنوان پارچه های هرمزی به کشورهای مختلف جهان صادر می‌شدند.
از جمله افرادی که به کاشان سفر کرده اند می توان به مارکوپولو، شوالیه شاردن، آنتوان شرلی و کارترایت اشاره کرد. در آثار آنها از کاشان به عنوان شهری یاد شده که اطلس، مخمل، تافته، حریر موجدار، زری ساده، ابریشم مخلوط به طلا و نقره، قالی، قالیچه، کاشی و ظروف چینی در همه جای آن به چشم خورده و معامله می شده است.
قدمت قدیمی ترین فرش های متعلق به شهر کاشان به قرن 11 هجری باز می گردد. اما دوره حکومت صفوی نقطه عطفی در تاریخچه فرش کاشان است، چرا که در این عصر شهر کاشان به عنوان مرکز بافت قالی‌های درباری، قالی های ابریشمین نقره باف و زربافی بسیار نفیسی را تولید کرد که برخی از آنها امروز در موزه های بزرگ و کلکسیون های شخصی نگهداری می‌شوند.
در تاریخچه فرش کارشان در حدود قرن های 17 تا 19 میلادی خبر چندانی از فرش کاشان در دست نیست که احتمالا به علت حوادث سیاسی، اجتماعی، تغییر حکومت ها، جنگ و حمله دشمنان خارجی و … دست بوده است. از حدود 120 سال قبل بافت فرش در کاشان با واردات پشم استرالیایی مرینوس مجدد رونق گرفت، رونقی که در تجدید حیات هنر- صنعت فرش بافی بی تاثیر نبود.
به تبع رشد فرش بافی، حرفه ها و صنایع دستی و مشاغل مرتبط با قالیبافی همچون رنگرزی، رفوگری، حلاجی، ریسندگی و چله کشی، نقشه کشی و … نیز از دیرباز در این منطقه وجود داشته، گرچه امروزه شیوه های سنتی آنها دیگر منسوخ شده است.
در روزگار حاضر به علت خشکسالی های مکرر، در اکثر روستاها و قصبات اطراف کاشان، قالیبافی مهمترین منبع درآمد مردم است. کارگاه های زیادی در این مناطق و بعضا در منازل وجود دارد که زنان و دختران به همراه مردان مشغول قالیبافی هستند. سرعت عمل بالا در بافت فرش در کنار مواد اولیه موجب شده تا فرش کاشان قیمت مناسب تری در بازار داشته باشد.
تاریخچه فرش ماشینی در کاشان
کاشان نه تنها در حوزه فرش دستباف، بلکه در عرصه فرش ماشینی نیز حرف های زیادی برای گفتن دارد. در واقع ساخت اولین کارخانه فرش ماشینی در دهه 1351 شمسی نه تنها نقطه عطف دیگری در تاریخچه فرش کاشان ، بلکه نقطه تحولی برای فرش ایرانی است. اگرچه هم پیش از انقلاب و هم پس از آن، به دلیل حمایت از فرش دستباف، با صدور مجوز برای فرش های ماشینی مخالفت می شد اما پس از پایان جنگ و اوایل دهه 1370 این صنعت شتاب بیشتری گرفت، به گونه ای که در کمتر از چند سال، صدها واحد تولیدی کوچک و بزرگ در کشور احداث گردید و از نیمه این دهه صادرات فرش ماشینی آغاز شد.
اما آنچه که به تاریخچه فرش ماشینی کاشان ارتباط دارد این است که بالغ بر 80 درصد واحدهای تولیدی فرش ماشینی کشور با برخورداری از بالاترین سطح فناوری ماشین آلات فرش بافی، در کاشان و حوالی آن مانند آران و بیدگل مستقر بوده و به نوعی قطب تولید فرش ماشینی ایران با نام هایی معتبر و باسابقه در این منطقه واقع شده است. از همین رو فرش ماشینی کاشان نه تنها در ایران بلکه در جهان دارای اعتبار است. امروز فرش های با تراکم و شانه بالا مانند فرش ماشینی 1200 شانه و فرش ماشینی 1500 شانه در کارخانجات فرش کاشان تولید می شوند که از ظرافت و ریزبافتی چشم نوازی برخوردار بوده و شباهت زیادی به فرش ماشینی دارند.
ویژگی های فرش کاشان
فرش کاشان از ویژگی های مشخصی برخوردار است که در اینجا برای آشنایی شما به برخی از آنها اشاره می کنیم:
- ارتفاع خاب در قالی کاشان متوسط است.
- فرش کاشان بسیار ظریف و ریزبافت بوده و به همین دلیل طرح و نقش فرش جلوه و وضوح خوبی پیدا می کند.
- در فرش کاشان عموما زمینه لاکی و حاشیه سرمه ای به کار گرفته می شود.
- در فرش کاشان اسلیمی های سفیدرنگ در اطراف لچک و ترنج دیده می شود.
- در گذشته فرش کاشان عمدتا دارای رنگ های زنده با کنتراست بالا بود، اما امروز برای حفظ بازار و توجه به سلیقه مشتریان، رنگ بندی های ملایم نیز در تولیدات کاشان مورد استفاده قرار می گیرد.
درباره هنر بی نظیر قالیبافی در کاشان که با باب شدن فرش های ماسینی (موکتهای رنگی) که روز بروز افتضاح تر به بازار واردمیشود در نهایت تاسف باید بگم. از درد ناعلاجی به بی بی میگیم خانوم باجی.فارسی تر این جمله این است. خاک بر سر شدیم.